Yetişkinlikte Otizm ve Sosyal İlişkiler

Otizm nedir ve otizmli olmak nasıl bir deneyim farklılığını anlatıyor?

Otizm, genellikle normal IQ aralığıyla ilişkilendirilen, hem zorlukları hem de güçlü yönleri beraberinde getiren bir tür doğal çeşitliliği temsil eden, nispeten yaygın bir nörogelişimsel durumdur. (Mandy, 2019)

Otizm, otizmli kişiye hem güçlü yönler hem de zorluklar getiren, yaşam boyu süren nörogelişimsel bir durumdur. Otizm, kişilerin dünya ile etkileşim kurma ve dünyayı deneyimleme biçimlerini etkiler. Klinik tanı kriterleri otizmi sosyal etkileşim ve iletişimde zorluklar ve kısıtlayıcı veya tekrarlayıcı davranış ve ilgi alanlarının varlığı olarak özetlemektedir. Otizm genellikle sosyal iletişim ve etkileşimdeki farklılıklarla karakterize edilirken, otizmli kişiler otizmli olmayanların otizmli kişilerin ne düşündüklerini veya hissettiklerini bilmekte veya anlamakta zorluk çekmeleri gibi ek bir zorlukla karşılaşırlar.

Otizmli kişilerin çevrelerini değerlendirme biçimleri, çok kişiye özgü olan güçlü veya zor alanlar yaratır. Yetişkinlikte otizm ve sosyal ilişkiler bu anlamda özellikle anlaşılması gereken bir konudur. Dürüstlük ve sadakat gibi güçlü değerlerin yanı sıra, farklı ve özel ilgi alanlarına karşı büyük bir tutkuya, detaylara karşı güçlü bir dikkat ve gelişmiş teknik becerilere veya muazzam yaratıcılığa sahip olabilirler; ancak bunun aksine, duyusal tepkilerde farklılıklar (aşırı duyarlılık ve az duyarlılık) ve (genellikle otistik olmayan) insanların ne düşündüğünü veya hissettiğini bilmekte ve anlamakta zorluk gibi zorluklar yaşayabilirler.

Otizme atfedilen özellikler nelerdir?

Yüksek işlevli otizmli insanlar dünyanın çoğundan farklı işlev görürler ve kesinlikle desteğe ve anlayışa ihtiyaçları vardır, ancak aslında bu sadece nörolojik bir farklılıktır. Dünya nörotipiklere göre düzenlendiği için azınlıktadırlar.

Her otizmli kişi tıpkı diğer herkes gibi benzersiz olsa da, otistik kişiler özellikle otizmle doğrudan bağlantılı özelliklerden bazılarına sahip olabilirler:

• Detaylara mükemmel dikkat, genellikle çok planlı ve programlı bir metodik yaklaşım

• Mükemmel konsantrasyon ile derin odaklanma

• İyi bir görsellik ile keskin gözlem becerilerini kullanma konusunda güçlü bir hafıza ve hatırlama yeteneği

• Derinlemesine bilgi ile birlikte yüksek uzmanlık geliştirme becerisi

• Mantıksal problem çözme yetenekleri

• Yaratıcı ve yenilikçi düşünce süreçleri

• Kararlılık, azim ve dayanıklılık

• Farklılıkları içgüdüsel olarak kabul etme, yargılayıcı olmayan tutum, fikirleri/normları sorgulamaya açık olma

• Muazzam bir empati kapasitesi (atipik olarak ifade edilebilse de)

• Güçlü bir şekilde sahip olunan doğruluk, dürüstlük, sadakat ve bağlılık değerleri

• Kendini gözlemleme ve değerlendirme isteği

Öte yandan, otizmli kişilerin otizmli olmayan kişilerle yaşayabilecekleri olası zor etkileşimler şunlardır:

• Otistik ve otistik olmayanlar arasındaki 'çifte empati' sorunu insanlar

• Kamufle etmenin yorucu etkisi

• Olumsuz sosyal etkileşimler ve bunun sonucunda sosyal destek eksikliği, öz-saygı ve kimlik değerlerini etkilemektedir,

• Kendi duygusal deneyimlerini tanımakta ve düzenlemekte güçlükler (örn. aleksitimi, çökkünlük/içe kapanma)

• Duygusal sıkıntıları tetikleyen duyusal hassasiyetler (örn. uyaranlara aşırı hassasiyet ve aşırı duyarlılık)

• İlave gerginlik ve sıkıntıya neden olan planlama, organize etme ve günlük yaşam becerileri ile ilgili 'yürütücü işlev' zorlukları

• Farklı bir bilişsel tarza sahip olan nöroçeşitlilik, zorlukların yanı sıra otizmli olmayan kişiler tarafından tanınmayan veya değer verilmeyen güçlü yönleri de beraberinde getirir.

Psikoterapide ne amaçlanıyor?

Sosyal ilişkiler herkes için hayat kalitesini, ruhsal ve fiziksel sağlığını etkileyen temel bir ihtiyaçtır. Yüksek işlevselliğe sahip otizmli bireylerin diğer insanlarla sosyal olarak yakınlık kurmayı arzu ediyor fakat bu konuda bazen nasıl bir yol izleyeceklerini veya nasıl kabul göreceklerini bilemiyorlar. Özellikle yeni ortamlarda konuşma başlatamama, farklı kişilerle nasıl tanışacağını ve sosyal davranışları nasıl yorumlayacağını bilemeyerek yetersiz hissedebiliyor. Tüm bunlar birleşince ve geçmişte yaşanan olumsuz tecrübeler de katılınca sosyal hayattan uzak durabiliyor. Bu nedenle otizmli bireyler arzu ettikleri ve ihtiyaç duydukları sosyal ortama erişemedikçe yalnız hissederler.

Yüksek işlevli otizmli kişilerle psikoterapide amaç, otistik özelliklerini ele almak veya azaltmak değildir. Daha ziyade amaç, kişinin kendine özgü güçlü yönlerini, özel ilgi alanlarını geliştirerek ve belirli zorlukları ele alarak kişinin gelişmesine yardımcı olmak ve yaşam kalitesini ve hayata katılımını artırmaktır.